دوحه، بهشت اردوغانِ درگیر بحران

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در ۲ جولای ۲۰۲۰ (۱۲ تیر ۱۳۹۹) در اولین سفر رسمی خود به یک کشور خارجی، بعد از شیوع بیماری کرونا به کشور قطر سفر کرد. در این سفر که در ابعاد مختلف جمهوری معادلات میدانی و نمادین از اهمیتی فوق‌العاده برخوردار است، اردوغان با تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر دیدار و گفت‌وگو کرد. در وضعیت کنونی این پرسش قابل طرح است که رئیس‌جمهور ترکیه در این سفر چه اهدافی را دنبال می‌کند و محور‌های مذاکره میان رهبران دو کشور بر چه اساسی است؟ در پاسخ به این پرسش می‌توان سه محور اساسی را مورد ارائه قرار داد.



افزایش مناسبات حسنه و تقویت همکاری‌های دو طرفه

بدون تردید مهم‌ترین مساله در مذاکرات میان اردوغان با امیر قطر در ارتباط با افزایش همکاری‌های اقتصادی و بحث سرمایه‌گذاری‌های قطر در ترکیه است. پس از تحریم قطر از سوی ۵ کشور عربی در ژوئن ۲۰۱۷ مناسبات دو طرف سیر صعودی داشته و صادرات قطر به ترکیه رشد ۹۹ درصدی را تجربه کرده است. در این میان، در مهم‌ترین همیاری، در اوج بحران ارزی سال ۲۰۱۸ قطری‌ها با سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری به ترکیه کمک کردند. حتی وضعیت طی دو سال اخیر به گونه‌ای پیش رفته که امیر دوحه با سرمایه‌گذاری در بانک‌ها، املاک و مستغلات و هتل‌داری ترکیه به نوعی نسبت به اردوغان ادای دین کرده است.

علاوه براین، باید به همکاری‌ها و توافقنامه اقتصادی اخیر میان ترکیه و دوحه طی چند ماه گذشته توجه داشت. در ابتدای سال جاری و همزمان با شیوع کرونا، ذخایر ارزی ترکیه از ابتدای سال ۱۷ میلیارد دلار کاهش یافته بود؛ به‌گونه‌ای که ذخایر ارزی بانک مرکزی ترکیه به ۸۹.۲ میلیارد دلار رسید و نرخ ارز این کشور در اواخر ماه می‌و اوایل ژوئن به شدت افت کرده بود. در چنین وضعیتی که آنکارا به شدت نیازمند کمک قطری‌ها بود، توافقنامه‌ای برای سه برابر شدن سقف تبادلات ارزی و بانکی ترکیه با قطر و افزایش آن به ۱۵ میلیارد دلار منعقد شد.

بر اساس تحلیل ناظران اقتصادی، افزایش سه برابری میزان تبادلات آنکارا با دوحه تا ۱۰ میلیارد دلار این ذخایر بانک مرکزی ترکیه را افزایش داد. هر چند بانک مرکزی ترکیه هدف این توافق‌نامه را تسهیل تجارت ارزیابی کرد، اما هدف اصلی را می‌توان کمک ارزی به ترکیه برای عبور از بحران مورد ارزیابی قرار داد. متعاقب کمک‌های قطر به ترکیه در وضعیت بغرنج کرونایی، ارزش «لیر» ترکیه در بازار جهانی در پی انتشار توافق‌نامه با قطر ۰.۳ درصد افزایش پیدا کرد و به ۶.۷۹ لیر در مقابل یک دلار آمریکا رسید.

در مجموع، سفر اردوغان به کشور قطر، آن‌هم به عنوان اولین سفر خارجی رسمی بعد از شیوع کرونا، نشان‌گر آن است که تا چه اندازه همکاری اقتصادی و مناسبات دو جانبه برای به ویژه آنکارا از اهمیت برخوردار است. در حقیقت، اردوغان همچنان امیدوار است کشور قطر در مقام متحد و دست ترکیه در ادامه بحران‌های ناشی از شیوع بیماری کووید -۱۹ همکار و حامی آنکارا باشد. در مقابل نیز به نظر می‌رسد قطری‌ها انتظار دارند که همچنان ترکیه به پشتیبانی سیاسی و لوجستیکی خود از دوحه در میان بحران‌های سیاسی حوزه خلیج فارس ادامه بدهد.



پیام نمادین به ریاض و ابوظبی

در سطحی دیگر، توجه به این موضوع ضروری است که سفر اردوغان به قطر در شرایطی انجام می‌گیرد که طی چند وقت اخیر، سیگنال‌هایی از سوی عربستان و امارات به منظور تنش‌زدایی با دوحه ارسال شده است. این پیام‌ها در شرایطی است که نه تنها سطح تحریم کشور‌های عربی بر قطر کاهش پیدا نکرده بلکه حتی در بحران‌های مخالف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای عرصه رقابت میان طرفین افزایش نیز پیدا کرده است.

در این میان، پیچیدگی فزآینده بحران در کشور لیبی با افزایش رقابت میان عربستان، مصر و امارات با کشور ترکیه، می‌تواند یکی از زمینه‌های این سفر باشد. از یک سو، رهبران سیاسی قطر و ترکیه با دیدار نمادین خود قصد دارند به این کشور‌ها نشان دهند در مساله لیبی همچنان متحد و هم موضع یکدیگر هستند و از سوی دیگر، اردوغان به ریاض و ابوظبی این پیام نمادین را ارسال کرد که کشور او همچنان متحد و حامی دوحه باقی خواهد ماند و بر خلاف تلاش‌های آن‌ها برای تنش‌زدایی با قطری‌ها، این آنکارا است که متحد استراتژیک آن‌ها در اینده معادلات سیاسی منظقه خواهد بود.



وحدت‌نظر در مسائل منطقه‌ای

علاوه بر این دو سطح مسائل همچون بحران یمن، مساله فلسطین و بحران سوریه دیگر محور‌های مهمی هستند که البته در جریان مذاکرات میان ارجب طیب اردوغان و تمیم بن حمد آل ثانی، مورد بحث و رایزنی قرار گرفته است. درسطح ابتدایی، به نظر می‌رسد قطری‌ها به وضوح این پیام را به جامعه جهانی و بازیگران دخیل در بحران سوریه ارسال کردند که در بحث ادلب همچنان حامی سیاسی و نظامی سیاست‌های ترکیه و نیرو‌های تحت‌الحمایه‌اش خواهند بود.

در سطح دوم، با توجه به مطرح شدن آغاز بحث الحاق کرانه از سوی رهبران رژیم صهیونیستی و نیز موضوع اجرایی شدن معامله قرن، به نظر می‌رسد سران دو کشور ترکیه، بر رویکرد خود در ضدیت با تجاوزگری‌ها این رژیم و نقشه شوم دونالد ترامپ برای نابودی مساله فلطین هم صدا و هم‌رایی می‌باشند. همچنین، در سطح سوم نیز به نظر می‌رسد دو کشور به این نتیجه رسیده‌اند که در بحران یمن، موضعی شفاف‌تر را در تقابل با جنایات عربستانی‌ها و اماراتی‌ها اتخاذ کنند. در همین راستا، شاهد هستیم که همزمان با سفر اردوغان به دوحه، نمیانده ترکیه در سازمان ملل متحد، با محکومکردن اقدامات امارات در جنگ یمن، این کشور را به عنوان مسئول جنایات و کشتار کودکان مظلوم یمنی معرفی کرده است.